🪁 Skróty Nowego I Starego Testamentu

Papirus 52, najstarszy znany obecnie rękopis Nowego Testamentu, zawiera niewielki kawałek Ewangelii według św. Jana i pochodzi z II wieku Jezus z Nazaretu - główna postać Nowego Testamentu. Jego Przydomek ,,Chrystus" pochodzi od greckiego ,,Christos" oznaczające ,,Pomazańca, Namaszczeńca" i jest odpowiednikiem hebrajskiego ,,Mesjasza" Nowy Testament (gr. Ἡ Καινὴ Διαθήκη - translit: Hē Kainē Diathēkē; łac. Novum Testamentum; skrót - NT) - zbiór kanonicznej literatury religijnej uważanej przez różne kościoły chrześcijańskie za święte, ale odrzucane jako dzieło natchnione przez Żydów. Poprzedza Stary Testament, czyli znacznie starszą literaturę judaistyczną kanonicznie akceptowaną z kolei tak przez chrześcijan, jak i osoby wyznania mojżeszowego wraz z którym tworzy Pismo Święte (lub potocznie Biblię). Standardowa forma Nowego Testamentu liczy 27 dzieł religijnych zwanych księgami. Powstawały one między drugą połową I wieku, a początkiem II wieku. W odróżnieniu od starszego poprzednika, którego głównym wątkiem są relacje między Bogiem Jahwe, a ludem żydowskim, Nowy Testament skupia się na jednostkowej postaci Jezusa z Nazaretu, jego życiu, naukach, cudach i wreszcie kontynuacji jego dzieła po - jak wierzą sami wyznawcy - zmartwychwstaniu. Jest lekturą uniwersalną, czyli dotyczącej nietylko samych Żydów i Samarytan, jak Stary Testament, ale skierowanej także - a nawet szczególnie - do grup etnicznych, które w momencie powstawania chrześcijaństwa były politeistyczne. Księgi tworzące NT oryginalnie zostały napisane w Anatolii i Lewancie początkowo tylko w języku i alfabecie greckim, a dokładniej jego bliskowschodniej formie zwanej greką koine (dosł. ,,greką powszechną"). Większość badaczy jest zgodna co do tego, że oryginalne, pierwsze ewangelie również były napisane językiem greckim, choć pojawiają się w niej cytaty i sformułowania hebrajskie i aramejskie przypisane samemu Jezusowi, co prowadzi niektórych biblistów do przekonania, że pierwsze ewangelie powstały tak naprawdę w jakimś języku semickim. Pierwsze cztery nazywane są ewangeliami. Nazwa ,,Ewangelia" pochodzi z języka greckiego i oznacza ,,Dobra nowina". Stanowią one życiorysy Jezusa z Nazaretu, żydowskiego rzemieślnika z Galilei działającego w pierwszej połowie I wieku który ogłosił się mesjaszem i przez trzy lata prowadził w Galilei, Judei i Fenicji działalność kaznodziejską. Wiara w jego boskie posłannictwo jest podstawowym dogmatem religii chrześcijańskiej. Po ewangeliach następują Dzieje Apostolskie, ich akacja ma miejsce na kilkanaście lat po wydarzeniach opisanych w ewangeliach, a opisują losy żydowskich zwolenników Jezusa, ich prześladowania oraz rozprzestrzenianie się nowej wiary. Od 9 rozdziału głównym bohaterem zostaje Saul (pl. Szaweł) z Tarsu (miasto w Azji Mniejszej) faryzejski fanatyk religijny prześladujący pierwszych chrześcijan, który podczas zakrojonej akcji przeciwko znienawidzonej wspólnocie w paranormalnych okolicznościach dostępuje nawrócenia i staje się główną postacią chrześcijaństwa. Podejmuje brzemienną w skutkach decyzje - postanawia rozprzestrzeniać nowe wyznanie nie tylko, jak dotychczas, wśród samych Izraelitów (Żydów i Samarytan), ale również wśród pogańskich narodów. Po Dziejach Apostolskich następują listy owego Saula, który zmienia swe imię na Paweł. Listy Pawła, a jest ich 14, a które stanowią niemal połowę treści Nowego Testamentu, są skierowane do wczesnochrześcijańskich wspólnot w Azji Mniejszej oraz stanowią podstawę chrześcijańskiej teologii, filozofii i etyki, choć sam Saul był prawdopodobnie autorem tylko części z nich. Po listach Pawła następują listy powszechne, których jest siedem, a ich rzekomymi autorami są ważne postacie wczesnego chrześcijaństwa związane z samym Jezusem - Juda, Jan, Piotr i Jakub Sprawiedliwych, ale wartościowo są najmniej istotniejszą częścią Nowego Testamentu i jedynie uzupełniają przesłanie listów św. Pawła. Ostatnią i najbardziej kontrowersyjną księgą chrześcijańskiego zbioru jest Apokalipsa, czyli mistyczne objawienia niejakiego Jana z Patmos dotyczące przyszłości, która ma dopiero nadejść. Układ Nowego Testamentu[] Uwaga! Pogrubioną linią oznaczono terminologię nieobecną w samym Nowym Testamencie, ale stosowaną przez współczesnych jego badaczy. Księgi historyczne Ewangelie Ewangelie synoptyczne Ewangelia według świętego Mateusza Ewangelia według świętego Marka Ewangelia według świętego Łukasza Ewangelia według świętego Jana Dzieje apostolskie Księgi dydaktyczne lub listy apostolskie Listy Pawła List do Rzymian 1 List do Koryntian 2 List do Koryntian List do Galatów List do Efezjan List do Filipian List do Kolosan 1 List do Tesaloniczan 2 List do Testaloniczan 1 List do Tymoteusza 2 List do Tymoteusza List do Tytusa List do Filemona Listy powszechne lub Listy katolickie List do Hebrajczyków List Jakuba 1 List Piotra 2 List Piotra 1 List Jana 2 List Jana 3 List Jana List Judy Księgi prorockie Apokalipsa według świętego Jana Formowanie się kanonu[] Datowanie[] Autorstwo[] Nowotestamentowe apokryfy[] Nowy Testament, definiowany jako zbiór pism sakralnych nauczających o Jezusie, posiada bogatą tradycje apokryficzną. W biblistyce ,,apokryf" oznacza tajemny, ukryty przed światem zewnętrznym tekst religijny przypisywany konkretnej postaci ze Starego lub Nowego Testamentu, choć oficjalnie jej autorstwo zostało odrzucane przez duchownych. O apokryfach pisali już starożytni Ojcowie Kościoła niemal jednogłośnie odrzucając ich natchnienie, a nawet uznając je za teksty heretyckie. W średniowieczu własnymi tekstami apokryficznymi dysponowali również Katarzy oraz prawdopodobnie ich prekursorzy - bośniaccy Bogomilcy, a dalej - ormiańscy Paulicjanie. Po rozgromieniu Paulicjan przez greckich cesarzy i krzyżowców, stłumieniu herezji Katarów i dobrowolnej islamizacji Bogomilców po podboju Bośni przez Turcję Osmańską jedyną grupą religijną uznającą chrześcijańskie apokryfy za księgi natchnione byli Manichejczycy, wyznawcy samozwańczego proroka Maniego działającego w III wieku uważającego siebie za następce Jezusa, Buddy i Zaratusztry, który zginął śmiercią męczeńską z rąk perskich władz okupacyjnych. Manicheizm rozprzestrzeniał się w basenie Morza Śródziemnego i w perskim państwie Sassanidów, ale prześladowania z rąk chrześcijan i zaratusztrian, a potem muzułmanów zmusiły wiernych do emigracji w kierunku Chin. Ostatnia wspólnota manichejska wymarła w 1370 roku w Jinjiang, gdzie do dziś stoi dobrze zachowana świątynia manichejska, przerobiona później na buddyjski klasztor. Od tamtej pory wieści o istnieniu apokryfów zanikły na dobre. Wszystko zmieniło się w 1886 roku, gdy francuski archeolog i egiptolog Urbain Bouriant podczas wykopalisk w miejscowości Achmim (posiadające dużą mniejszość koptyjską) w Egipcie odnalazł grób średniowiecznego mnicha trzymającego w dłoniach Ewangelie według Mateusza, Marka, Łukasza, Jana i ... Piotra. Ewangelia według św. Piotra szczegółowo opisuje zmartwychwstanie Pana oraz uniewinnia Poncjusza Piłata od zarzutów ukrzyżowania Jezusa Chrystusa, całą winę zwalając na galilejskiego księcia, Heroda Antypasa. Ewangelia Piotra była pierwszą odkrytą ewangelią apokryficzną, która niemal po tysiącletnim (powstała w II wieku ujrzała światło dzienne. Jej odkrycie spotkało się z dużym zainteresowaniem i uświadomiło badaczy o istnieniu nie-kanonicznych, zapomnianych ksiąg świętych wspominanych przez Ojców Kościoła, a w efekcie doprowadziło do "apokryficznej rewolucji". Niektóre utwory apokryficzne, pomimo starożytnego rodowodu, nie zostały uznane za świętę, ale uważano je za wiarygodne źródła historyczne, uzupełniające dzieła kanoniczne i utrzymujące się w duchu kościelnej ortodoksji. Najlepszym tego przykładem są ewangelie dzieciństwa, czyli apokryfy opiewające dzieciństwo Jezusa i jego matkę Maryje - na czele z Protoewangelią Jakuba. Od wieków były one uważane w kościelnej liturgii i wpłynęły na średniowieczny folklor, a więc biblistom wystarczyło je wyszczególnić. Inne były bezwzględnie tępione - zawierały ideologię i przekonania, które stały w ostrej sprzeczności z doktryną wczesnego kościoła. Dzieli się je na ewangelię judeochrześcijańskie, utrzymujące chrześcijaństwo w łonie judaizmu (np. Ewangelia Hebrajczyków, Ewangelia Ebionitów) i gnostyckie, łączące chrześcijaństwo z pogańską, hellenistyczną filozofią (np. Ewangelia Judasza, Ewangelia Marii). Po upadku gnostycyzmu - do której przyczyniła się z jednej strony antygnostycka polityka aleksandryjskiego duchowieństwa, a z drugiej szerzący się manicheizm, który przyjęła większość wspólnot gnostyckich - wpisujące się w ten nurt ewangelie zostały porzucone, ale nie zniszczone. W Nag-Hammadi odkryto bardzo wiele tekstów hellenistycznych i chrześcijańskich, pozostawione przez tamtejszą - prawdopodobnie walentyńską - sektę gnostycką. Większość tekstów apokryficznych odkryto w Egipcie, ale pewna część prawdopodobnie pochodziła z ówczesnej Syrii, Armenii czy Izraela. Ciekawostki[] 2. List Jana jest tak krótki, że nie zdążył wykorzystać wszystkich 24 liter greckiego alfabetu (Ψ) Dz 15,18 ma tylko 14 liter greckich (γνωστα απ αιωνος} Kościoły przedchalcedońskie do ksiąg Nowego Testamentu dołączają także „3 List Pawła do Koryntian” i „List Koryntian do Świętego Pawła” Etiopski kościół monofizycki posiada najszerszy kanon Nowego Testamentu, do którego oprócz standardowych ksiąg należą tzw. Sindorosy, czyli apokryficzne pisma przypisywane apostołom. Do Sindorosów należą: Seratat Seyon (30 kanonów), Te'ezaz (71 kanonów), Gessew (56 kanonów) i Abtelis (81 kanonów). Obecnie uważa się, że materiały zawarte w tych książkach, z wyjątkiem Seratat Seyon, pochodzą od samego Klemensa I rzymskiego lub z jego środowiska. Oprócz tego za kanoniczne uznawane są: Księga Przymierza (pierwsza część omawia porządek kościelny, a druga dyskusje Jezusa z apostołami po zmartwychwstaniu), 1 i 2 List Klemensa oraz Didaskala, czyli etiopski wariant apokryficznych Konstytucji Apostolskich. Ewangelie (arab. نجيل‎; translit. Injil) i ich autor Jezus, syn Maryi (arab. عيسى بن مريم; translit. Īsā ibn Maryam) pojawiają się również w Koranie, świętej księdze Islamu. Jezus został przedstawiony bardzo pozytywnie, jako autentyczny mesjasz i wielki prorok, ale zwykły człowiek, nie będący żadnym synem bożym. Według muzułmanów późniejsi chrześcijanie odeszli od pierwotnych nauk mesjasza i sfałszowali jego prawdziwe ewangelie analogicznie, jak Żydzi zdradzili Torę. Bóg zesłał objawienie na proroka Muhammada (Mahometa), który zaczął kontestować chrześcijańskie i żydowskie dogmaty oraz zaproponował nową drogę wolną od błędów pozostałych religii abrahamowych - wiarę w Allaha, czyli Islam. Mimo to pobożni Żydzi i chrześcijanie, jako monoteiści są uważani za tzw. Ludy Księgi, którzy dostąpią zbawienia (2: 67) Najstarszy pełny przekład Biblii na język polski to katolicki przekład Leopolity dokonany w Krakowie w 1561 roku dokonany przez Marka Szarffenberga, spolonizowanego niemieckiego drukarza i wydawcy. Najstarszy z kolei przekład tylko niektórych fragmentów Biblii (Psalmy dawidowe) to psałterz floriański z końca XIV wieku, zawierający tekst polski, niemiecki i łaciński. Zdaniem części polonistów najstarszy polski psałterz powstału już pod koniec XIII wieku i korzystała z niego żona Bolesława Wstydliwego, św. Jadwiga, ale cała teoria opiera się na jednej niejasnej wzmiance w anonimowym żywocie świętej i jak dotąd nie udało się odkryć lub naukowo udowodnić fakt istnienia tłumaczenia starszego od psałterza florańskiego, dlatego ta sprawa pozostaje wątpliwa.

Słowem „apokryf” obejmujemy więc różne utwory: księgi biblijne, tzw. Księgi Deuterokanoniczne (w tym znaczeniu terminu „apokryf” nie używamy na ogół w języku polskim) oraz księgi poza kanonem: apokryfy Starego Testamentu i Nowego Testamentu, które często znacznie różnią się od siebie. Nas oczywiście interesują tu Skróty używane w tej publikacji Przekłady Biblii Przekłady polskie: Bb Biblia brzeska (1563), przedruk 2001, wyd. Ferdinand Schöningh Bg Biblia gdańska (1632), Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, wyd. 1988 Bl Biblia lubelska, Redakcja Wydawnictw KUL, 1991 i nn. Bp Biblia poznańska (1973), wyd. III, Księgarnia św. Wojciecha, 1991-1994 Br Różne księgi biblijne w tłum. R. Brandstaettera, PAX, 1978 i nn. BT Biblia Tysiąclecia (1965), wyd. II, Pallottinum, 1971 Bw Biblia warszawska (1975), Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, wyd. 1980 BWP Biblia Warszawsko-Praska, tłum. K. Romaniuk, Towarzystwo Biblijne w Polsce, 1998 Db Pismo Święte Nowego Testamentu, przekład z greki E. Dąbrowski, Księgarnia św. Wojciecha, 1960 GNŚ Chrześcijańskie Pisma Greckie w Przekładzie Nowego Świata, 1994 Kow Pismo Święte Nowego Testamentu, tłum. S. Kowalski (1957), PAX, wyd. 1990 Kr Pismo Święte Starego Testamentu, tłum. J. Kruszyński, 1937 i nn. KUL Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Pallottinum, 1959 i nn. KŻNT Komentarz żydowski do Nowego Testamentu, D. H. Stern, tłum. A. Czwojdrak, Vocatio, 2005 Mił Księga Psalmów, tłum. Cz. Miłosz, Éditions du Dialogue, 1981 NŚ Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata, 1997 NTint Grecko-polski Nowy Testament, wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, tłum. R. Popowski i M. Wojciechowski, Vocatio, 1993 PE Pismo Święte Nowego Testamentu i Psalmy, przekład ekumeniczny z języków oryginalnych, Towarzystwo Biblijne w Polsce, 2001 Pop Nowy Testament, tłum. R. Popowski, Vocatio, 2000 STint Hebrajsko-polski Stary Testament, Pięcioksiąg, tłum. A. Kuśmirek, Vocatio, 2003 Wk Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, tłum. J. Wujek (1599), wyd. III popr., Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1962 Wp Nowy Testament. Współczesny przekład, Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, 1991 Przekłady obcojęzyczne: AS American Standard Version, American Revision Committee (1901), wyd. 1944 AT The Complete Bible — An American Translation, tłum. J. M. Powis Smith i E. J. Goodspeed (1939), wyd. 1951 Da The ‘Holy Scriptures’, tłum. J. N. Darby, wyd. 1949 Dy Challoner-Douay Version (ok. 1750), wyd. 1942 Int The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures, wyd. 1985 JB The Jerusalem Bible, red. A. Jones, 1966 JP The Holy Scriptures According to the Masoretic Text, The Jewish Publication Society of America (1917), wyd. 1952 KJ King James Version (1611), wyd. 1942 Kx The Holy Bible, tłum. R. A. Knox, 1956 La The Holy Bible From Ancient Eastern Manuscripts, tłum. G. M. Lamsa, 1957 Le The Twenty-Four Books of the Holy Scriptures, tłum. I. Leeser (1853), wyd. 1914 LXX Septuaginta (przekład gr., III i II w. red. A. Rahlfs, 1935 LXX, Bagster The Septuagint With Apocrypha: Greek and English, tłum. na ang. L. C. L. Brenton (1851), wyd. 1986 LXX, Thomson The Septuagint Bible, tłum. na ang. C. Thomson (1808), zrew. C. A. Muses, 1954 Mo A New Translation of the Bible, tłum. J. Moffatt (1935), wyd. 1954 NE The New English Bible, 1970 NW New World Translation of the Holy Scriptures — With References, 1984 Ph The New Testament in Modern English, tłum. J. B. Phillips (1958), wyd. 1976 Ro The Emphasised Bible, J. B. Rotherham, 1902 RS Revised Standard Version (1952), wyd. 1971 Sy Peszitta (przekład syryjski, V w. red. S. Lee (1826), przedruk United Bible Societies, 1979 Vg Wulgata (przekład łac., Hieronim, ok. r. 400), red. R. Weber, 1975 Yg The Holy Bible, tłum. R. Young, wyd. zrew. 1887 Księgi biblijne Abd Abdiasza Ag Aggeusza Am Amosa Dn Daniela Dz Dzieje Apostolskie Ef Efezjan Est Estery Ezd Ezdrasza Eze Ezechiela Flm Filemona Flp Filipian Gal Galatów (Galacjan) Hab Habakuka Heb Hebrajczyków (Żydów) Hi Hioba (Joba) Iz Izajasza Jak Jakuba Jer Jeremiasza Jl Joela Jn Jana 1Jn 1 Jana 2Jn 2 Jana 3Jn 3 Jana Jon Jonasza Joz Jozuego 1Kl 1 Królów (1 Królewska) 2Kl 2 Królów (2 Królewska) 1Kn 1 Kronik 2Kn 2 Kronik 1Ko 1 Koryntian 2Ko 2 Koryntian Kol Kolosan Kpł Kapłańska (3 Mojżeszowa) Kzn Kaznodziei (Koheleta, Eklezjastesa) Lam Lamentacje (Treny) Lb Liczb (4 Mojżeszowa) Łk Łukasza Mal Malachiasza Mi Micheasza Mk Marka Mt Mateusza Nah Nahuma Neh Nehemiasza Obj Objawienie (Apokalipsa) Oz Ozeasza PnP Pieśń nad Pieśniami Prz Przysłów (Przypowieści) Ps Psalmy 1Pt 1 Piotra 2Pt 2 Piotra Pwt Powtórzonego Prawa (5 Mojżeszowa) Rdz Rodzaju (1 Mojżeszowa) Rz Rzymian Sdz Sędziów 1Sm 1 Samuela 2Sm 2 Samuela Sof Sofoniasza 1Tm 1 Tymoteusza 2Tm 2 Tymoteusza 1Ts 1 Tesaloniczan 2Ts 2 Tesaloniczan Tyt Tytusa Wj Wyjścia (2 Mojżeszowa) Za Zachariasza Inne skróty akad. akadyjski ang. angielski arab. arabski aram. aramejski asyr. asyryjski babil. babiloński °C stopnie Celsjusza cd. ciąg dalszy Chr. Chrystus cm centymetr cz. część dosł. dosłownie dr doktor egip. egipski fr. francuski g gram gr. grecki ha hektar hebr. hebrajski hiszp. hiszpański in. inny itd. i tak dalej itp. i tym podobne j. jezioro jun. junior kg kilogram km kilometr km/h kilometry na godzinę ks. księga l litr lm. liczba mnoga lp. liczba pojedyncza łac. łaciński m metr między innymi ml mililitr mm milimetr nn. następny nagł. nagłówek naszej ery niem. niemiecki np. na przykład nad poziomem morza nr numer NT Nowy Testament ok. około paźdz. październik pd. południe, południowy pers. perski pn. północ, północny przed naszą erą pol. polski por. porównaj poz. pozycja poniżej poziomu morza prof. profesor przyp. przypis r. rok red. redaktor, redakcja rodz. rodzaj rozdz. rozdział s. strona ss. strony ST Stary Testament sygn. sygnatura szp. szpalta środk. środkowy t tona t. tom tj. to jest tłum. tłumaczył tzn. to znaczy tzw. tak zwany w. werset, wiek wg według wsch. wschód, wschodni wyd. wydanie zach. zachód, zachodni zm. zmarł zob. zobacz zrew. zrewidował, zrewidowany Częściej cytowane dzieła pisarzy starożytnych 1. Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, tłum. Z. Kubiak i J. Radożycki, Księgarnia św. Wojciecha, 1962 2. Józef Flawiusz, Przeciw Apionowi. Autobiografia, tłum. J. Radożycki, Księgarnia św. Wojciecha, 1986 3. Józef Flawiusz, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Księgarnia św. Wojciecha, 1980 4. Herodot, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik, 1959 5. Tacyt, Dzieła, tłum. S. Hammer, Czytelnik, 1957 Br1hmfb.

ovsz8rn3wh.pages.dev/162

ovsz8rn3wh.pages.dev/265

ovsz8rn3wh.pages.dev/343

ovsz8rn3wh.pages.dev/358

ovsz8rn3wh.pages.dev/241

ovsz8rn3wh.pages.dev/325

ovsz8rn3wh.pages.dev/161

ovsz8rn3wh.pages.dev/333

ovsz8rn3wh.pages.dev/89

skróty nowego i starego testamentu